काठमाडौं, माघ ८
आफू दुःख गरेर भएपनि छोराछोरीलाई राम्रो शिक्षादिक्षा दिलाउँछौं भनेर विभिन्न जिल्लामा आम सर्वसाधारण उपत्यका छिरेका छन् । गाउँमा आम्दानीको स्रोत पनि नहुने र छोराछोरी पढाउन राम्रो शैक्षिक संस्था पनि नहुने भएकाले अभिभावक आफ्नो जन्मथलो छोडेरै यहाँ आउँछन् । कोहीकोहीचाँहि रोजगारीकै लागि काठमाडौं आएका हुन्छन् । काठमाडौंमा बाहिरी जिल्लाका सर्वसाधारण धेरै छन् । भारी बोकेर भएपनि खान्छौं भनेर आएकाहरु यतिबेला मर्कामा परेका छन् । किन कि काठमाडौंमा काम पाउनै छोडेको छ । हिजो दिँउसोको कुरा हो, नाम्लो बोकेर सडकमा भारी कुरिरहेकाहरु निराश भएर उभिरहेका छन् । पुतलीसडक चोकमा नाम्लोसहित उभिएका एक जना व्यक्तिले दिँउसो १ बजेसम्म पनि एउटा पनि काम नपाएको बताए । पहिलेपहिले भारी ओसारेरै भ्याइनभ्याइ हुने उनी काममा खोजीमा भौतारिरहेका थिए ।

हिजोआज काम पाउनै छोडेको र गुजारो टार्न गाह्रो भएको भन्दै उनले आफ्नो गुनासो पोखे । भने,‘पहिलेपहिले भारी ओसारेर भ्याइनभ्याइ हुन्थ्यो । अहिले काम नै पाउँदैन् । कहिलेकाँही फाट्टफुट्ट एकदुईटा पाउँछ, नत्र दिनभरी कुरेर त्यतिकै फर्किनुपर्छ । यतिबेला भइसक्यो बोनी पनि भएको छैन् । काम नपाउँदा गुजारा गर्न निकै गाह्रो भएको छ ।’ राजधानीको अस्तव्यस्त ठाउँमा पनि भारी बोक्नेहरु बेरोजगार भएका छन् । सोफा, कार्पेट, फर्निचर पसलेहरु पनि व्यापार सुस्ताएको बताउँछन् । पसल खोल्नु र बन्द गर्नु मात्रै भएको तिनको भनाइ छ । यस्ता सामानको व्यापार हुन छोडेसँगै भारी बोक्नेहरु पनि बेरोजगार भएका हुन् । तीन वर्षअघि दिनको १५ सयदेखि ३५ कमाउनेहरु अहिले बोनी नै नहुने गुनासो गर्छन् ।

भारी बोकेरै उनीहरुले आफ्नो गर्जो टारेका थिए, छोराछोरी पढाएका थिए । इन्द्रचोक, महाबौद्ध, भेडासिंह, न्युरोड, चाबहिल, ठमेल, भोटाहिटी, बानेश्वरलगायतका क्षेत्रमा अहिले पनि भीड छ । तर, व्यापारीहरु व्यापार नै नभएको बताउँछन् । यी स्थल व्यापारिक क्षेत्र हुन् । त्यसैले पनि यहाँ सँधै भीड नै हुन्छ । च्हलपहल भएपनि पसलभित्र छिरेर सामान किन्ने भने छैनन् । पसलेहरु सटरमा उभिएर ग्राहक बोलाइरहेका हुन्छन् । उनीहरुले जसरी ग्राहक बोलाउँछन्, त्यसले नै व्यापार छैन् भन्ने देखाउँछ । व्यापारीहरु खुलेरै व्यापार नभएको र घरभाडा तिर्न समस्या परेको बताउँछन् । भीमसेनगोला चोकदेखि बागबजारसम्म ४५ वटा सटर खाली छ, दायाँबायाँ गरेर । कतै सटर खाली, कतै बिक्रीमा भनेर पोस्टर टाँसिएको छ । अन्य क्षेत्रमा पनि सटर खाली देखिन्छ । मुख्य सडकमा त यत्रा सटर खाली छन् भने भित्रभित्र कति होलान् ? अधिकांश पसलेहरु व्यापार नभएकाले भाडा तिर्न नसकेको दुःखेसो पोख्छन् ।

उनीहरु सटर छोड्ने अवस्थामा पुगेको बताउँछन् । अहिले अधिकांश बेरोजगार छन्, त्यसैले व्यापार सुस्ताउनु स्वाभाविकै हो । कोही निजी संघसंस्थामा काम गर्थे, कोही सहकारीमा । कोही पसलमा काम गरिरहेका थिए । घरायसी काम गरेर जीविकोपार्जन गर्नेको संख्या पनि उच्च थियो । तर, पछिल्लो समय काम नै छैन् । काम भएकाहरुले पनि तलब पाएका छैनन् । लामो समयसम्म तलब नपाएपछि उनीहरु आफ्नो गाउँठाउँ फर्किएका छन् । अधिकांश विदेश पलायन भएका छन् । नेपालमै बसेर सानो व्यवसाय गरेर खान्छु भन्नेहरु व्यवसाय छोडेर विदेश छिरेका छन् । सरकारले १७ हजार ३०० रुपैयाँ अनिवार्य तलब दिनुपर्ने नियम बनाएको छ । यो नियम घरायसी काम गर्ने होस् या पसलमा सबैमा लागु हुन्छ । कामदारलाई सार्वजनिक बिदाको दिन छुट्टी दिनुपर्ने, चाडपर्व पेश्की दिनुपर्ने, उपचार खर्च दिनुपर्ने सरकारको नियम छ । तर, कसैले पनि सरकारले तोकेजति तलब पाएका छैनन् ।

मासिक तीन हजारदेखि १५ हजार रुपैयाँमा काम लगाइन्छ । तर, त्यही पैसा पनि दिइँदैन् । धेरैले काम गरेको ठाउँमा तलब पाएका छन् । उनीहरुले कोठाभाडा तिर्न सकेका छैनन् । न बालबच्चाको स्कुलको फिस तिर्न सकेका छन् । कतिपयले कोठाको सामान घरधनीलाई जिम्मा लगाएर हिँडेका छन् । छोराछोरी स्कुलबाट निकालेका छन् । काठमाडौं बस्नेहरु कोठा सरेर काभ्रे पुगेका छन् । जसका कारण तिनका सन्तानको पढाइ बिग्रिएको छ । कतिपयलाई चैतसम्म कसरी धानौं ? भन्ने भएको छ । उनीहरु जेनतेन चैतसम्म यहाँ बस्ने सोच बनाएका छन् । त्यसपछि त बच्चाको पढाइ सकिन्छ । स्कुल चेञ्ज गर्दा पनि केही भएन् । वैशाख लागेपछि यहाँ थप कोठा, सटर र फ्ल्याट खाली हुने देखिएको छ । पहिलेपहिले काम गर्ने मान्छे पाउँदैन्थ्यो । तर, अहिले परिस्थिति बद्लिएको छ । काम खोज्दै मान्छेहरु घरघरमा आउँछन् । ज्यामी काम गर्नेहरुलाई नै फुर्सद हुँदैन्थ्यो । अहिले सर्वसाधारणसँग पैसा छैन् । सहकारीले पैसा खाइदिएपछि लाखौं बचतकर्ता ‘रित्तो हात’ भएका छन् । पैसा नभएपछि कहाँबाट जग्गा किन्नु र घर बनाउनु ? केही वर्षअघिसम्म सबैको आर्थिक स्तर राम्रै थियो । तर, कोरोना आएपछि सबै व्यापार व्यवसाय डामाडोल भयो ।

व्यापार–व्यवसाय खस्कियो । सहकारीहरु भागे । घरजग्गा कारोबार सुस्तायो । शेयर र गाडीको खरिदबिक्री न्यून भयो । बजारमा आर्थिक मन्दी छायो । सबैलाई खर्च धान्न नै सास्ती हुन थाल्यो । अधिकांश व्यवसायीहरुले आफ्नो घरमा काम गर्ने मान्छे राखेका थिए । आम्दानी हुञ्जेल उनीहरुले राखे, हुन छोडेपछि निकाले । अहिले आफ्नो काम आफै गर्न थालेका छन् । जागिरेहरुको समेत जागिर धरापमा छ । कतिबेला निकालिने हो भन्न सकिँदैन् । एकातिर मँहगी ह्वात्तै बढेको छ, अर्कोतिर रोजगारी छैन् । मँहगीले आम सर्वसाधारणको ढाड सेकिएको छ । पेट्रोल डिजेलको भाउ घटेको छ तर भाडा घटेको छैन् ।
भाडा तिर्न पैसा नहुँदा पैदल यात्रा गर्न थालिएको छ । काठमाडौंमा एउटा कोठाको आठ हजारदेखि १० हजार रुपैयाँसम्म पर्छ । २५ हजारदेखि लाखौं पर्ने सटर छन् । खाली सटर ५० लाख रुपैयाँसम्म बिक्री हुने ठाउँ हो यो । अहिले सबैलाई समस्या भएको छ, यो कुरा घरधनीहरु बुझ्दैनन् ।

सस्तोमा नदिने, बरु कोठा खाली राख्ने मनसायमा छन्, धरधनी । ताल्चा लगाए राख्छन् तर भाडा घटाएर दिँदैनन् । व्यापार गर्ने र भाडामा बस्नेसँग घर छोड्नुबाहेकको विकल्प छैन् । उनीहरु तिर्न सक्ने अवस्थामा छैनन् । घर खाली राख्दा घरधनीलाई एक रुपैयाँ पनि आउँदैन् । सस्तोमा दिए त अलिअलि भए नि आम्दानी हुन्थ्यो । यसले दुवै पक्षलाई नोक्सानी भएको छ । छोराछोरीको शिक्षादिक्षा र रोजगारी खोज्दै काठमाडौं छिरेकाहरु फेरि गाउँ फर्किनुपर्ने भएको छ । अधिकांश घरधनीले बहालबाटै आफ्नो खर्च धानिरहेका छन् । कोठा खाली राख्नुपर्दा त उनीहरुलाई पनि नोक्सान हुन्छ नै । यतिबेला १५ हजारको जागिर पाउनु पनि ठूलो भएको छ । तर, त्यो पैसा खान, कोठाभाडा तिर्न र गाडी चढ्न पनि पुग्दैन् । अनि कसरी धान्ने ? सबैलाई समस्या समस्यै छ । बाहिरको जिल्लाका मान्छेका कारण त काठमाडौंबासी धनी बनेका हुन् । कसैले कोठा लिएर त कसैले पसल थापदिएर यहाँका मान्छेलाई धनी बनाएका छन् ।

एक जोर राम्रो नलगाई, एक छाक मिठो नखाई उनीहरुले घरधनीलाई भाडा तिरेका छन् । यहाँका मान्छेहरु अरुलाई ठगेर सुकिलामुकिला भएका छन् । बाहिरका मान्छेहरु काम पाइन्छ कि भनेर भोकभोकै हिँडिरहेका छन् तर यहाँका लाई कुनै फरक परेको छैन् । शोषकी सोचले काठमाडौं ग्रस्त छ । जसका कारण गरिबहरुलाई बाँच्न गाह्रो परेको छ ।
अनुसा थापा
भक्तपुर