काठमाडौ ,८ माघ
सेनिटरी प्याडको ६५ % सेल्युलोज पल्प (एक प्रकारको लेदो वा गुदी) ले बनेको हुन्छ । प्राकृतिक फाइबर जुन जैविक (जीवाणुद्वारा सडाउन वा कुहाउन सकिने) सामग्री हो, तर बाँकी रहेका सेनेटरी प्याडमा प्रायः प्लाष्टिक हुन्छ । माथिल्लो तह सामान्यतया पोलीप्रोपाइलीन वा कम घनत्व पोलिथिलीन हुन्छ भने तल्लो तह पनि कम घनत्व पोलिथिन हुन्छ । धेरैजसो सेनेटरी प्याडहरूमा प्रयोग हुने यी प्लास्टिकहरू जैविक रूपमा विघटन हुन सक्दैनन् । बजारमा उपलब्ध डिस्पोजेबल सेनेटरी प्याडमध्ये झण्डै ९९.९% गैर जैविक छन् ।
नेपाल सरकारले विगत ३ वर्षदेखि सबै सरकारी विद्यालयमा छात्रालाई सेनेटरी प्याड निःशुल्क वितरण गर्दै आएको छ । प्रयोग गरिएको सेनेटरी प्याडले वातावरणमा पार्ने सम्भावित नकारात्मक असरलाई बुझेर, केन्द्रीय सरकारले सेनेटरी प्याडलाई जैविक हुने जिम्मेवारीपूर्वक निर्दिष्ट गरेको छ । केन्द्र सरकारले यसबारे स्थानीय सरकारलाई पठाएर सोही अनुसार खरिद गर्न निर्देशन दिएको छ । स्थानीय सरकारले पनि आफ्नो खरिद कागजातमा पनि सोही कुराहरु स्पष्ट राखेको छ ।
बायो–प्लास्टिक र प्राकृतिक कपास, केरा वा बाँस फाइबर जस्ता जैविक सामग्रीको लागत गैर–जैविक पदार्थको भन्दा लगभग १० गुणा हुन्छ । तसर्थ जैविक प्याडको लागत नियमित गैर जैविक प्याडहरू भन्दा झन्डै तीन गुणा बढी हुन्छ । सरकारले सेनेटरी प्याडका लागि छुट्याएको प्रति प्याकेट बजेट बायोडिग्रेडेबल प्याडको मूल्यसँग मेल खान्छ भन्ने तथ्यलाई पहिले नै बुझिसकेको छ ।
तर आवश्यक कुरालाई ध्यान नदिई मूल्यमा मात्र स्थानीय सरकारले चासो दिने गर्छ । प्याडमा हुनुपर्ने जैविक विशेषता निर्देशिकासँग मेल नखाए पनि सबैभन्दा कम मूल्यहरूलाई मात्र आपूर्ति टेन्डरहरू प्रदान गरिने गरिएको छ । महिनावारी भएका विद्यार्थीहरूलाई सुविधा उपलब्ध गराउने केन्द्र सरकारको प्रयास सराहनीय छ र उनीहरूले वातावरणमैत्री विशिष्टताहरू बनाएको तथ्य पनि यही हो। यद्यपि स्थानीय सरकारले यो कार्यक्रमको कार्यान्वयन एकदमै गलत भएको छ र यसले हाम्रो वातावरणमा अपरिवर्तनीय क्षति पु¥याउने तयारी गरेको छ र यो धेरै जसो उनीहरूले यस विषयलाई नबुझेको कारण हो। यो एउटा तितो तथ्य हो पनि की सामुदायिक विद्यालयहरूमा प्रयोग गरिएको सेनेटरी नेपकिनको लागि उचित डिस्पोजल सुविधा छैन । यसबाहेक प्रयोग गरिएको सेनिटरी नेपकिनहरू जैविक खतरा हुन् र चिकित्सा फोहोर जस्तै समान रूपमा व्यवस्थापन गर्नुपर्छ । महान भलाइ गर्ने यस मानविय प्रयासमा के हामी आफैँ माथि भयानक श्राप ल्याइरहेका छैनौ ?
