– सञ्चिता घिमिरे
काठमाडौँ, १५ फागुन (रासस)
मेलम्चीको पानी ल्याउने तयारी अघि बढिरहँदा काठमाडौँ उपत्यकामा नै भएका स्रोतको खोजी र संरक्षण शुरु भएको छ । पहिलो चरणको पानी आगामी असार मसान्तसम्ममा आउँदा त्यसको व्यविस्थत वितरणको तयारीसँगै काठमाडौँ उपत्यका खानेपानी लिमिटेड (केयुकेएल) ले उपत्यकाभित्रको स्रोत संरक्षणमा समेत ध्यान दिन थालेको हो । उपत्यकाभित्रको पानीको परिमाण बढाउन अहिले १२ स्थानमा ट्युबवेल खन्न शुरु गरिएको लिमिटेडले जनाएको छ ।
उपत्यकाका तीनै जिल्लामा यसअघि गरिएको अध्ययनका आधारमा खन्ने काम भइरहेको लिमिटेडका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत मिलन शाक्यले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “हामीले ठेक्का सम्झौतामार्फत खन्न शुरु गरिसकेका छौँ ।”
यसरी ट्युबवेलबाट झण्डै डेढ करोड लिटर खानेपानी थप हुने विश्वास गरिएको छ । मेलम्चीको पानीसँगै उपत्यकाभित्रको पानी थप हुँदा पानीको माग बढिरहे पनि त्यसलाई सम्बोधन हुने बताइएको छ । अन्यत्रबाट पानी ल्याउने मात्रैभन्दा भएका स्रोेतको संरक्षण र उपत्यकाभित्रै खानेपानीको नयाँनयाँ स्रोतको पहिचानलाई प्राथमिकता दिइएको प्रमुख कार्यकारी अधिकृत शाक्यले जानकारी दिनुभयो ।
लिमिटेडले उपत्यकाभित्रको मुहानको दिगो संरक्षणकै लागि भनी गुरुयोजनासमेत बनाउँदैछ । यसमा भइरहेका मुहानको संरक्षणसँगै नयाँ मुहानको खोजी र तिनको उपयोगसमेत रहेको प्रमुख कार्यकारी अधिकृत शाक्यले बताउनुभयो । लिमिटेडले गुरुयोजनामार्फत हाल भएका पानीको संरक्षण गरी पानीको स्रोत घट्न नदिने र उपत्यकाभित्र थप पानी उत्पादनको योजना समेट्नेछ । खानेपानीलाई संविधानले साझा अधिकारका रूपमा व्यवस्था गरेको छ । कसको अधिकार के हो र जिम्मेवारी के भन्ने कुरामा अझै अन्योल पाइन्छ । हाल खानेपानीसम्बन्धी विधेयकमाथि प्रतिनिधिसभाको विकास तथा प्रविधि समितिमा छलफल भइरहेको छ । विधेयकले खानेपानी क्षेत्रमा रहेका धेरै अन्योल हटाउने उहाँको भनाइ छ । खानेपानीको स्रोतमा कसको अधिकार भन्नेबारे धेरै स्थानमा विवाद आउन थालेको छ । काठमाडौँ उपत्यका बाहिरभन्दा उपत्यकामा विवाद कम छ । उपत्यकामा १० प्रतिशत मुहानमा विवाद देखिरहेको छ । उपत्यका बाहिरका विवादमा सरकार–सरकारबीचको भए पनि उपत्यकाको विवाद स्थानीयवासीसँग सम्बन्धित रहेको उहाँले बताउनुभयो ।
स्रोत भएका पालिका वा वडाका स्थानीयवासीले पहिलो प्राथमिकता त्यस स्थानलाई दिनुपर्ने माग गर्न थालेका छन् । कतिपय जिल्लामा उपभोक्ता समितिसँग विवाद भए पनि उपत्यकामा उपभोक्ता समितिका कारण समस्या आइरहेको छैन । उहाँले भन्नुभयो, “उपत्यकामा उपभोक्ता समितिहरु सहयोगी भूमिकामा नै हुनुहुन्छ ।”
मेलम्ची खानेपानी आयोजनाको पानी उपत्यका ल्याएर त्यसको व्यवस्थितरूपमा वितरण गर्ने जिम्मेवारीसँगै लिमिटेडले भएका स्रोतको व्यवस्थापन अघि बढाएको हो । मेलम्चीको पानी काठमाडौँ आइसकेपछि कुनकुन ठाउँमा कतिकति परिमाणमा वितरण गर्ने भनी आवश्यक तयारीको काम अघि बढाउन थालिएको छ । खानेपानी आएपछि कसरी व्यवस्थितरूपमा वितरण गर्ने भनी तयारीका लागि समिति बनेको छ । त्यसले अहिले कुन ठाउँका कति पानी आवश्यक छ र कसरी वितरण गर्न सकिन्छ भनी अध्ययन गरिरहेको छ । उहाँले भन्नुभयो, “आयोजना कार्यान्वयन निर्देशिकाले आवश्यक पूर्वाधार निर्माण गरिरहँदा हामीले कहाँकहाँ र कसरी पानी वितरण गर्ने भनी तयारी गरिरहेका छौँ ।”
उपत्यकामा बसोबास गर्ने जनसङ्ख्या बढिरहँदा खानेपानीको माग बढिरहेको छ । पहिले उपत्यकामा भएका ढुङ्गेधारा, पोखरी र राजकुलो पानीको स्रोतका रूपमा रहेका थिए । उपत्यका आसपासमा रहेका राजकुलोबाट उपत्यकाका पोखरीमा पानी भरिएर ढुङ्गेधारामा पानी आउँथ्यो । पानीको स्रोतबाट अन्यत्र पानी लैजाँदा वा राजकुलो हराउँदा अहिले धेरै ठाउँमा त्यो प्रणाली हटिसकेको छ । कतिपय स्थानमा भने गैरसरकारी संस्था र स्थानीयवासीको प्रयासबाट ढुङ्गेधारामा फेरि पानी आएका पनि छन् । यी स्रोतको पहिचान र संरक्षण पनि लिमिटेडको गुरुयोजनाले समेट्नेछ ।
